Śledztwo teatralne w Sochaczewie cz.1

Zdjęcie leżało w szufladzie starej szafy. Opakowane w szary papier pakowy, podobnie jak pozostałe fotografie, dokumenty remontowe domu, modlitewniki – polskie i francuskie, wielki różaniec z koralikami wielkości orzechów laskowych, biała dziewczęca sukienka, pocztówki z pejzażami Rapackiego i inne szpargały. Szufladę rzadko się otwierało. Uchwyt był urwany, klucz zaginął. Żeby ją otworzyć, trzeba było w dziurkę od klucza włożyć końcówkę pogrzebacza i mocno pociągnąć, a i to nie wystarczyło, bo zwykle wysuwała się krzywo, jednym bokiem mocniej, i klinowała. Z otworków po kornikach sypał się pył. To zniechęcało.

Kiedy przyszedł czas opuszczenia domu, rzeczy zostały spakowane w torby i wyniesione. Czekały na moment powtórnego odkrycia. Mijały tygodnie, miesiące, lata…

Aż przyszedł ten czas. Fotografie, już poskanowane, leżały na wielkim łóżku. Jedna przyciągnęła moją uwagę. Grupa ubranych w palta i kapelusze kilkudziesięciu osób w różnym wieku (ale głownie młodych) stoi lub siedzi na tle pozbawionych liści krzaków i drzew owocowych. Pośrodku oficer z szablą, za nim, lekko z prawej strony, ciocia Andzia Maciejewska, jak mówimy o niej w rodzinie, a właściwie moja cioteczna prababka. Kim są pozujący, eleganccy panowie w muszkach lub krawatach, panie w trzewikach i ozdobnych kapelusikach? O! Jest Stefan Gierałtowski i jego żona, Wanda. Dlaczego tak daleko od siebie?  Minie kilkanaście minut, zanim zobaczę w twarzy jednej z kobiet swoje oczy. Babcia Włada… Ale to nie jest rodzinne zdjęcie, innych osób nie znam.

Przeglądam pozostałe fotografie. Oficera znajduję jeszcze na jednym, również w grupie osób, tym razem w otoczeniu kilku wojskowych i młodej pary. Ale co na tym zdjęciu robi ciocia Andzia?! Pytam i natychmiast sama sobie odpowiadam – to aktorzy Koła Amatorów Sceny Polskiej im. J. Słowackiego. Czyli kto właściwie? Poszukiwania zaczynam od starego albumu rodzinnego. Dopiero teraz dedykacja w nim wydrukowana coś mi mówi.

„Wielce Szanownej

Pani Annie Maciejewskiej

Vice-Prezesowi Koła Amatorów Sceny Polskiej im. J. Słowackiego

w Sochaczewie

W Dniu Imienin Serdeczne Życzenia

składają członkowie

Sochaczew, 26 VII 1932.”

Na karcie widnieją odręczne podpisy. Większość z nich udało się odczytać: M. Sołtan, St. Urbańska, M. Klimski, Marjan Włodarski, Czesława Gierałtowska, W. Majewska, M. Gellert, H. Sylwestrzak, H. Mroczkowska, T. Kobek, J. Sylwestrzak, Stefan Gierałtowski, St. Szytenchelm, Marja Gellertówna, Zofja Sołtanowa, Zofja Włodarska, J. Mroczkowski, M. Janiszewska, Wanda Gierałtowska, Zofja Szytenchelm. Cztery pozostają nierozczytane.

Wertuję książki B. Kwiatkowskiego. Tam znajduję informację, że Koło w Sochaczewie założył porucznik Świderski.[1] W internecie setki oficerów o tym nazwisku. Czuję się bezradna, proszę o pomoc Pawła Rozdżestwieńskiego. Dzięki niemu trafiam na trop Czesława Felicjana Świderskiego. To on, mężczyzna w mundurze ze zdjęcia. W Sochaczewie przebywał od 1924 do 1926 roku (zawiłości związane z datami wyjaśnię w kolejnym tekście), należał do Towarzystwa „Związek Strzelecki”, działał w nim z sochaczewianami – Stefanem Gierałtowskim i Stanisławem Hajdenrajchem.[2] Zginął w Katyniu w 1940 roku.[3]

Kim są pozostałe postaci ze zdjęcia? To pokolenie już nie żyje, ba, nie żyje już zapewne większość dzieci tych osób. Nadzieja we wnukach. „Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku” (nie bez przyczyny wspominam tu Norwida, ale o tym w kolejnej części śledztwa teatralnego). Krok po kroku udaje się rozpoznać z pewnością, z pewnym wahaniem (lub tylko się przypuszcza, że to może być XY) kilka osób: Czesławę Gierałtowską (po mężu Sadowską), Zygmunta Górkę, Józefa Gierałtowskiego, Zofię z Gierałtowskich Szytenchelmową, Stefana Karasia, Piotra Gniado, Stanisława Okrassę, Walerię Okrassównę, Michała Czapigę i być może Tadeusza Kobka. Mimo prób nie udaje mi się skontaktować z rodziną Gellertów.

Na stronach Teatru Wielkiego Opery Narodowej odnajduję afisz teatralny do spektaklu wg sztuki Bałuckiego „Grube ryby”, wystawionej przez Koło Amatorów, tu nazwane Kółkiem Dramatycznym (dlaczego?).  Przedstawienie dano 21 listopada 1920 roku w Sali Strażackiej, czyli w remizie przy placu Kilińskiego w Sochaczewie. Bilety można było nabyć przed spektaklem w restauracji Górskiego. Górskiego? Tego z Traugutta? Nie, trzeba szukać dalej. Znalezione na stronie tusochaczew[4] zdjęcie grupy osób z  dołączonym opisem prowadzi mnie do Jakuba Wojewody, który wyjaśnia, że jego  pradziadek Edward Górski miał restaurację na ulicy Staszica, naprzeciwko budynku straży pożarnej. Logiczne, „kasa biletowa” musiała być niedaleko „sali teatralnej”!

• 

Wyobrażam sobie sochaczewian zmierzających do restauracji, gdzie napiwszy się kawy lub herbaty, kupowali bilet (cena miejsca od 10 do 50 marek – jeszcze przed reformą walutową) i udawali się do Sali Strażackiej. Jak wyglądała zaimprowizowana tam scena? Kto tworzył scenografię? Stroje były wypożyczane czy szyte? Pachniały środkiem na mole? Świeżym krochmalem? Aktorzy musieli mieć dobrą dykcję, nie było zapewne mikrofonów. Na jak liczną widownię była przygotowana sala? Pytania można mnożyć. Wyobraźnia wywołuje obrazy, głosy, tworzy kolejne warianty tego samego wieczoru.

Myślę o tej grupie ludzi w różnym wieku, różnego pochodzenia (choć tak, przyznam, dominowała inteligencja), połączonych pasją, celem, gotowych przeznaczyć wolny czas i umiejętności na wspólne działania –  bezinteresowne, niezapewniające sławy. Myślę o trudnościach, które ci ludzie na pewno napotykali, ale umieli je przezwyciężyć, o problemach osobistych, krytyce ze strony innych, przedstawieniach, które być może poszły nie tak. Żywię jednak przekonanie, że teatr dawał im też wytchnienie, możliwość odpoczynku od uciążliwej rzeczywistości, czystą radość.

Dzięki pomocy rodzin aktorów poznałam zaledwie część nazwisk osób ze zdjęcia i dostałam odpowiedź tylko na niektóre z pytań, ale warto było, bo same poszukiwania okazały się zajmujące. Zajmujące i na tyle owocne, że ich efekt zdradzę w kolejnej części.

Tymczasem, proszę o kontakt tych, którzy rozpoznają jeszcze kogoś na fotografii przedstawiającej aktorów (lub stwierdzą moją pomyłkę), o kontakt z Otwartym Sochaczewem. Niech to będzie fotografia bliskich sochaczewian z przeszłości!

CDN.

Autorka: Justyna Grajek

Na zdjęciu członkowie Koła Amatorów Sceny Polskiej im. J. Słowackiego w Sochaczewie. Zdjęcie wykonano najprawdopodobniej w X 1924 lub II 1926 roku.

W rzędzie na samym dole od prawej strony przycupnięci: Zygmunt Górko, Waleria Okrassówna, XY, XY, Władysława Boczkowska.

Rząd siedzących, od prawej strony: XY, XY, Zofia Szytenchelmowa (z domu Gierałtowska), XY, porucznik Czesław Świderski – prezes Koła, XY (wnioskuję, że Jadwiga Świderska), Czesława Sadowska (z domu Gierałtowska), Wanda Boczkowska, XY.

Pierwszy od dołu rząd stojących, od prawej strony: Piotr Gniado, Stefan Gierałtowski, XY, XY, XY, Anna Maciejewska – wiceprezes Koła, XY, Tadeusz Kobek, Michał Czapigo, XY. 

Rząd stojących na samej górze, od prawej strony: XY, XY, Jan Mroczkowski, Stefan Karaś, Józef Gierałtowski.                                                                                                                                                                                                                                                      

[1] B. Kwiatkowski, Dzieje Sochaczewa. t. 5, Sochaczew 2014, s. 423.

[2] Zatwierdzenie nowego zarządu Obwodu Sochaczew, w: „Strzelec” Nr 21(52) Rok III, s. 16 http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:FYSnkHWx2QoJ:zbrojownia.cbw.wp.mil.pl:8080/Content/4494+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl [dostęp: 19.01.2021].

[3]http://www.muzeumkatynskie.pl/pl/40707/11387/fotografia_czeslaw_swiderski_w_mundurze_porucznika_siedzi_za_biurkiem_z_ksiazkami_mk_1082_1_2_ik.html [dostęp: 19.01.2021].

[4] https://tusochaczew.pl/pl/11_wiadomosci/47640_sochaczew-ulica-staszica-przed-wojn-wiemy-kto-jest-na-zdj-ciu.html [dostęp: 26.01.2021].